آتشفشان‌ها یکی از پدیده‌های طبیعی و در عین حال شگفت‌انگیز زمین‌شناسی هستند که می‌توانند تأثیرات عظیمی بر روی محیط زیست، اقلیم و جوامع انسانی داشته باشند. آتشفشان‌ها به دلیل فوران گدازه، خاکستر و گازهای داغ از درون زمین، از خود نشانه‌هایی از نیروی درونی کره زمین می‌گذارند و به همین دلیل همواره موضوعی جذاب برای پژوهشگران، دانشمندان و حتی مردم عادی بوده‌اند. در این مقاله به بررسی نحوه شکل‌گیری پدیده آتش فشان، انواع آنها، پیامدهای فوران آتشفشانی و اهمیت این پدیده پرداخته خواهد شد (اگر به این موارد علاقه دارید، می توانید مقاله بهترین زمان برای مسافرت به جزایر آتش فشانی چه موقع است؟ را مطالعه کنید).
شکل گیری پدیده آتش فشان
پدیده آتش فشان زمانی شکل می‌گیرد که مواد مذاب درونی زمین از طریق شکاف‌ها و درزهای سطحی به سطح زمین می‌رسد. در زیر سطح زمین، در لایه‌های زیرین به نام منطقه گوشته، مواد مذاب به نام ماگما وجود دارند که به دلیل فشار و حرارت زیاد به حالت مایع درمی‌آیند. این مواد مذاب به طور طبیعی به سمت سطح زمین حرکت می‌کنند، اما در صورتی که شکاف‌ها یا درزهایی در سطح زمین وجود داشته باشد، این مواد به بیرون فوران می‌کنند.
ماگما زمانی که به سطح زمین می‌رسد، به گدازه تبدیل می‌شود. گدازه پس از سرد شدن به سنگ‌های آتشفشانی مانند بازالت و آندزیت تبدیل می‌شود و به این ترتیب ساختار آتشفشان شکل می‌گیرد. در برخی موارد، در نتیجه فوران شدید آتشفشانی، خاکستر، گازهای داغ و بخار آب به آسمان بلند می‌شوند که می‌تواند تأثیرات جدی بر محیط زیست و جوامع انسانی بگذارد. مجله ساینس دایرکت در مورد پدیده آتش فشان می گوید:
Volcanic phenomena are Earth altering at various spatial and temporal scales – from global to miniscule and from long term to transient
پدیده های آتشفشانی زمین در مقیاس های مکانی و زمانی مختلف -از بزرگ تا کوچک و از بلند مدت تا گذرا رخ می دهند.
انواع پدیده آتش فشان
پدیده آتش فشان به طور کلی به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
- آتشفشان‌های شاخه‌ای (Shield Volcanoes): این آتشفشان‌ها در اثر فوران گدازه‌های رقیق که به راحتی جریان می‌یابند، تشکیل می‌شوند. این نوع آتشفشان‌ها به طور معمول شیب ملایمی دارند و به عنوان “آتشفشان‌های با شیب گسترده” شناخته می‌شوند. از جمله مشهورترین آتشفشان‌های شاخه‌ای، می‌توان به آتشفشان “کوه هاوایی” در ایالت هاوایی اشاره کرد.
- آتشفشان‌های استراتو (Stratovolcanoes): این آتشفشان‌ها در اثر فوران گدازه‌های چسبناک و گاهی پرقدرت تشکیل می‌شوند که باعث ایجاد لایه‌های متعدد از گدازه و خاکستر در اطراف دهانه آتشفشان می‌شود. آتشفشان‌های استراتو معمولاً دارای شیب تندتری هستند و فوران‌های آنها می‌تواند بسیار مخرب باشد. آتشفشان‌های مشهور استراتو شامل “کوه فوجی” در ژاپن و “کوه سنت هلن” در ایالات متحده است.
- آتشفشان‌های سپری (Cinder Cone Volcanoes): این آتشفشان‌ها معمولا کوچک‌تر از آتشفشان‌های استراتو و شاخه‌ای هستند و فوران‌های آنها باعث پرتاب قطعات کوچک سنگ و خاکستر به اطراف می‌شود که در نهایت مخروطی کوچک و تیز شکل می‌دهند. این آتشفشان‌ها در بسیاری از مناطق زمین‌شناسی فعال یافت می‌شوند.
پیامدهای فوران آتشفشانی
فوران پدیده آتش فشان می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر محیط زیست، جوامع انسانی و حتی تغییرات اقلیمی داشته باشد. برخی از پیامدهای فوران پدیده آتش فشان عبارتند از:
- آسیب به جوامع انسانی: فوران‌های آتشفشانی می‌توانند منجر به کشته شدن هزاران نفر شوند. فوران‌های شدید می‌توانند به تخریب خانه‌ها، زیرساخت‌ها و کشاورزی منجر شوند. خاکسترهای آتشفشانی که به فضا پرتاب می‌شوند، می‌توانند باعث آسیب به هواپیماها و سایر وسایل نقلیه شوند و حتی در برخی موارد موجب تعطیلی فرودگاه‌ها و مسیرهای حمل و نقل شوند.
- تغییرات اقلیمی: برخی از فوران‌های آتشفشانی بزرگ می‌توانند تغییرات اقلیمی جدی به همراه داشته باشند. در صورت فوران شدید، مقادیر زیادی خاکستر و گازهای سولفوریک به جو وارد می‌شود که می‌تواند باعث کاهش دما در سطح زمین و حتی ایجاد “زمستان آتشفشانی” شود. یکی از معروف‌ترین مثال‌ها، فوران آتشفشان “تامبورا” در اندونزی در سال 1815 است که باعث کاهش دما و ایجاد یک سال “بدون تابستان” در بسیاری از نقاط زمین شد.
- آلودگی و آلودگی هوا: فوران آتشفشانی می‌تواند گازهای سمی مانند دی‌اکسید گوگرد را وارد جو کند که در نهایت به آلودگی هوا و تهدید بهداشت عمومی منجر می‌شود. همچنین، خاکستر آتشفشانی می‌تواند بر کیفیت هوا و منابع آب تاثیر بگذارد و موجب آلودگی محیط زیست شود.
- فرصت‌های جدید زیست‌محیطی: با وجود خطرات زیاد، فوران‌های آتشفشانی می‌توانند فرصت‌هایی نیز برای تشکیل اکوسیستم‌های جدید فراهم کنند. گدازه‌های سرد شده می‌توانند خاک‌های غنی از مواد معدنی ایجاد کنند که برای رشد گیاهان مفید است و در نتیجه حیات وحش و زیست‌بوم‌های جدید شکل می‌گیرند.
سخن پایانی
تا به اینجا تلاش کردیم به موضوع پدیده آتش فشان بپردازیم. آتشفشان‌ها پدیده‌های طبیعی پیچیده و قدرت‌مندی هستند که با فوران‌های خود می‌توانند تأثیرات عظیمی بر محیط زیست و انسان‌ها بگذارند. این پدیده‌ها، علاوه بر تهدیداتی که ایجاد می‌کنند، به عنوان یکی از عوامل طبیعی در شکل‌گیری زمین و تغییرات اقلیمی نیز شناخته می‌شوند. بررسی و مطالعه آتشفشان‌ها، به ما کمک می‌کند تا بتوانیم بهتر با خطرات آنها مقابله کرده و از فرصت‌های بالقوه‌ای که در پی فوران‌های آتشفشانی برای زمین به وجود می‌آید، بهره‌برداری کنیم.
