تاریخ کوهنوردی در ایران از دیرباز با فرهنگ، جغرافیا و ویژگی‌های طبیعی این سرزمین پیوندی عمیق داشته است. ایران، با دارا بودن کوه‌های بلند و رشته‌کوه‌های عظیم مانند رشته‌کوه‌های البرز، زاگرس، و ارتفاعات جنوبی همچون کوه‌های دنا و علم‌کوه، یکی از بهترین مناطق جهان برای فعالیت‌های کوهنوردی و صعود به قله‌های بلند است. در این مقاله، به بررسی تاریخچه و سیر تحول کوهنوردی در ایران از آغاز تا به امروز خواهیم پرداخت (اگر به این موضوعات علاقه دارید، می توانید مقاله روش های جلوگیری از گم شدن در طبیعت را مطالعه کنید).
آغاز تاریخ کوهنوردی در ایران
اگرچه ایران دارای تاریخ و تمدن بسیار کهنی است، اما کوهنوردی به شکل امروزی آن در این سرزمین از اوایل دوران معاصر آغاز شد. با وجود اینکه ایرانیان باستان، از جمله هخامنشیان و ساسانیان، به طبیعت و کوه‌ها توجه زیادی داشتند، کوهنوردی به عنوان یک فعالیت ورزشی یا تفریحی هنوز در آن دوران شناخته شده نبود. در دوران قدیم، کوه‌ها بیشتر به عنوان مکان‌هایی برای تأمین منابع طبیعی یا پناهگاه‌های طبیعی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
انجمن‌های کوهنوردی
نقطه عطف تاریخ کوهنوردی در ایران ، تاسیس انجمن‌های کوهنوردی در اوایل قرن بیستم میلادی است. یکی از مهم‌ترین رویدادها در این زمینه تاسیس انجمن کوهنوردی تهران در سال ۱۹۲۸ میلادی (1307 هجری شمسی) بود. این انجمن به عنوان اولین سازمان رسمی کوهنوردی در ایران به شمار می‌رود که فعالیت‌های خود را در زمینه آموزش، برگزاری تورهای کوهنوردی و ارتقای این ورزش آغاز کرد. هدف اصلی این انجمن، آموزش افراد به اصول کوهنوردی و صعود به قله‌های بلند بود.
با تاسیس انجمن‌های مشابه در دیگر شهرهای ایران، مثل انجمن کوهنوردی تبریز و انجمن کوهنوردی اصفهان، روز به روز علاقه‌مندی به این ورزش افزایش یافت. این انجمن‌ها همچنین نقش مهمی در گسترش فرهنگ کوهنوردی در ایران ایفا کردند و برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های مختلف برای آمادگی جسمانی و فنی کوهنوردان جوان را آغاز کردند.
صعودهای مهم و اولین قله‌های مرتفع
در بررسی تاریخ کوهنوردی در ایران باید به صعودهای مهم و اولین قله های مرتفع بپردازیم. اولین صعودهای موفق به قله‌های بلند ایران در اوایل قرن بیستم به وقوع پیوست. یکی از مهم‌ترین این صعودها، صعود به قله‌ی دماوند، بلندترین قله ایران با ارتفاع ۵۶۷۱ متر، بود. اولین صعود مستند به این قله در سال ۱۹۵۰ میلادی توسط یک تیم ایرانی انجام شد. این صعود یکی از نقطه‌های عطف تاریخ کوهنوردی ایران محسوب می‌شود و به عنوان نماد شروع رسمی کوهنوردی در کشور شناخته می‌شود.
در دهه‌های بعد، صعود به قله‌های دیگر نیز مورد توجه قرار گرفت. قله‌هایی مانند علم‌کوه، توچال و شاه البرز به عنوان اهداف مهم کوهنوردان ایرانی تبدیل شدند. این صعودها نه تنها به لحاظ فنی اهمیت داشتند، بلکه در تقویت فرهنگ کوهنوردی و تشویق جوانان به این ورزش تأثیر زیادی داشتند.
کوهنوردی به عنوان یک ورزش ملی
یکی از موارد بسیار مهم در بررسی تاریخ کوهنوردی در ایران ، ثبت آن به عنوان یک ورزش ملی است. در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ هجری شمسی، کوهنوردی در ایران به عنوان یک ورزش رسمی و ملی به رسمیت شناخته شد. برگزاری مسابقات کوهنوردی و صعودهای بین‌المللی، در کنار همکاری‌های فنی با کشورهای دیگر، به توسعه این ورزش کمک شایانی کرد. در این دوران، تیم‌های کوهنوردی ایران در رقابت‌های بین‌المللی به ویژه در کشورهای آسیای مرکزی و اروپا حضور فعال داشتند و موفقیت‌هایی به دست آوردند. یکی از افتخارات کوهنوردی ایران در این دوره، صعود به قله‌های بلند خارج از ایران بود. در سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ هجری شمسی، اولین تیم‌های کوهنوردی ایران به قله‌های هیمالیا و دیگر رشته‌کوه‌های بلند جهان صعود کردند. این موفقیت‌ها باعث افزایش شهرت ایران در عرصه کوهنوردی بین‌المللی شد.
سخن پایانی
تاریخ کوهنوردی در ایران از آغاز دوران معاصر با تأسیس انجمن‌های کوهنوردی و صعود به قله‌های بلند شروع شد و به مرور زمان به یکی از ورزش‌های محبوب و حرفه‌ای در کشور تبدیل گردید. ایران با داشتن کوه‌های عظیم و زیبای خود، یکی از بهترین مقاصد کوهنوردی در منطقه است و از نظر تاریخی و فرهنگی، این ورزش نقش مهمی در تقویت روحیه ملی و ارتباط انسان با طبیعت ایفا کرده است.
